Unikanie alergenów całorocznychw leczeniu chorób o podłożu alergicznym - astmy, atopowego zapalenia skóry,alergicznego nieżytu nosa.

Autor: dr n. med. Katarzyna Olejniczak

„Medycyna jest sztuką opartą na wiedzy” William Osler

 

Unikanie alergenów całorocznych w leczeniu chorób o podłożu alergicznym - astmy, atopowego zapalenia skóry, alergicznego nieżytu nosa

Alergen to białko lub glikoproteina, który ma w swojej cząsteczce miejsca aktywne, tzw. epitopy mające zdolność do łączenia się z immunoglobuliną E -przeciwciałem biorącym udział w uczuleniu. Nośnikami alergenów są pyłki roślin, roztocze, sierść, czy ślina zwierząt.

Uczulenie to stan, w którym doszło do produkcji swoistych IgE w odpowiedzi na kontakt z alergenem, ale nie jest to równoznaczne z wystąpieniem choroby, dlatego też stwierdzenie obecności swoistych przeciwciał IgE przeciwko wybranym alergenom mówi o uczuleniu, niekoniecznie idzie w parze z aktywną chorobą-alergią.

Uczulenie na alergeny wziewne jest bardzo powszechne. Może spowodować rozwój alergicznego nieżytu nosa, astmy u dzieci i dorosłych, atopowego zapalenia skóry. Może ono dotyczyć jednego lub wielu alergenów. Alergia może też być i często jest wielonarządowa. Objawy mogą występować sezonowo, a szczególnie przy uczuleniu na pyłki roślin lub prawie całorocznie jak przy uczuleniu na roztocze kurzu domowego, sierść zwierząt (kota, psa, chomika, królika, kawii domowej, czyli świnki morskiej) i zarodniki pleśni. Duże stężenie alergenów może w istotny sposób wpływać na zaostrzenie astmy, alergicznego nieżytu nosa czy atopowego zapalenia skóry. Wskazania do unikania konkretnych alergenów mają pacjenci objawowi, z udokumentowanym uczuleniem na konkretne alergeny.
Równie ważne jest minimalizowanie narażenia na czynniki drażniące, które nie uczulają, jak np. dym tytoniowy, smog, ale mogą istotnie pogorszyć przebieg astmy. Udowodniono, że obniżenie stężenia roztoczy w otoczeniu osoby z objawami uczulenia zmniejsza te objawy np. nadreaktywność oskrzeli.

Roztocze
Z nadejściem jesieni ponownie zaczyna się okres nasilonej ekspozycji na alergeny roztoczy kurzu domowego. Zgodnie z wytycznymi EAACI i PTA, najwyższe stężenia alergenów roztoczy obserwuje się nie tylko jesienią, ale także w innych porach roku. W styczniu i lutym, w zamkniętych i ogrzewanych pomieszczeniach, gromadzi się więcej złuszczonego naskórka ludzi i zwierząt domowych, co stanowi pożywkę dla roztoczy.  Na początku lata wyższa wilgotność i temperatura sprzyjają rozmnażaniu się roztoczy i ponownemu wzrostowi ich populacji. W literaturze stosuje się nawet określenie sezonowej dynamiki roztoczy. Jest to okres trudny dla osób prezentujących objawy alergii na roztocze w postaci alergicznego nieżytu nosa, astmy, atopowego zapalenia skóry. Oprócz stosowania leków i w poważniejszych objawach odczulania na roztocze, warto równolegle stosować działania profilaktyczne. Istotne jest, aby były prowadzone systematycznie przez cały rok, a nie tylko sezonowo.

Postępowanie w celu zmniejszenia ilości roztoczy w pomieszczeniu
1. Wskazane jest:

• utrzymywanie temperatury w pomieszczeniach 20-21 °c
• cotygodniowa zmiana pościeli, pranie koców, ochraniaczy na materace, pościeli w wodzie o temp. co najmniej 60 °C lub wyższej, wskazane suszenie pościeli w suszarce nastawionej na gorące powietrze.
• założenie odpowiednich pokrowców, opornych na przenikanie roztoczy na poduszki, materace, kołdry - naturalne tkaniny z porami do 6 µm oporne na przenikanie roztoczy, są alternatywą dla opakowań syntetycznych, plastikowych, które blokują przepływ powietrza i są trudne do zaakceptowania
• usunięcie starych wykładzin, dywanów zwłaszcza z pokoju, w którym się śpi. Czyszczenie pozostawionych dywanów i wykładzin powinno być przeprowadzone tzw. suchą parą, najlepiej przez pralnię
• obniżenie wilgotności w pomieszczeniu poniżej 50%, pozostawienie lekko uchylonych okien, wybór mieszkania na wyższym piętrze (suche mieszkania mają kilkakrotnie mniejsze stężenie alergenów roztoczy. Klimat wysokogórski, mroźne zimy sprzyjają niskiej wilgotności powietrza)
• stosowanie środków roztoczobójczych, odkurzaczy z filtrem (HEPA), odkurzanie mebli „na mokro”
• ograniczenie ilości pluszowych zabawek, częste ich pranie w temp. ok. 60 °C

2. Niewskazane:

• stosowanie nawilżaczy powietrza – dość szybko ulegają zanieczyszczeniu i są też przyczyną wspomnianego wyżej rozwoju roztoczy i grzybów. Efekty działania filtrów powietrza wykorzystujących jonizację (produkujące ozon) nie zostały udowodnione, mogą natomiast drażnić drogi oddechowe osób chorujących na astmę.

Pleśnie

to najczęściej białka występujące w skórze, ślinie, sierści, włosach zwierząt domowych jak pies i kot, ale też innych zwierząt jak chomiki, świnki morskie, fretki, szczury, gady, ptaki. Większość osób uczulonych na alergeny zwierząt prezentuje wyżej wymienione objawy alergii.
Szczególnie uciążliwe są alergeny kota (główny uczulający alergen u kota to glikoproteina Fel d1 wydzielana w ślinie i gruczołach łojowych zwierzęcia, moczu oraz sierści i włosach). Nawet rasy kotów pozbawione futra zawierają Fel d1. Nie wyhodowano jak dotąd ”hipoalergicznego” kota, ale od dawna próbuje się zmniejszyć siłę uczulającą jego alergenów. Na przykład, do karmy zwierzęcia dodawane są przeciwciała anty Fel d1 wyprodukowane w żółtkach kurzych aby zmniejszyć ilość wydzielanego Fel d1. Są też próby „szczepienia” kota własną, odpowiednio modyfikowaną glikoproteiną Fel d1, celem wytworzenia neutralizujących przeciwciał zmniejszających Fel d1 u konkretnego zwierzęcia, trwają badania. Najprostsza, ale wymagające czasu i zaangażowania jest hodowla zwierząt ze stwierdzonym niższym stężeniem Fel d1. Nie wiadomo jednak, czy zmniejszenie ilości będzie jednoznaczne z niewystępowaniem objawów.
Wszystkie psy uczulają w podobnym nasileniu, główne białko uczulające, Can f1 występuje we wszystkich rasach w podobnym stężeniu. Nie ma też różnicy w sile uczulania między psem mającym włosy i sierść.

W razie wystąpienia objawów uczulenia najlepszym rozwiązaniem byłoby nietrzymanie zwierząt w domu. Wyznaczenie zwierzęciu miejsca przebywania w określonym obszarze domu jest rozwiązaniem połowiczym, które może nie zdać egzaminu ze względu na łatwe przenoszenie alergenów (złuszczonego naskórka, sierści, włosów) z kurzem czy na ubraniu. Zastosowanie filtrów oczyszczających powietrze miałoby sens tylko wówczas jeśli zwierzę zostało usunięte z domu, a tapicerowane meble i dywany zostały poddane intensywnemu czyszczeniu lub usunięte. Czas potrzebny do całkowitego oczyszczenia powietrza z alergenów, szczególnie kota może wynieść nawet rok.

Najbardziej efektywne są wg specjalistów oczyszczacze powietrza z filtrem HEPA, najlepiej, umieszczone w sypialni. Wskazane jest też częste, gruntowne sprzątanie, podobnie jak w wypadku roztoczy odkurzaczem z filtrem HEPA.
Mycie zwierzęcia jest wskazane, zwłaszcza psa np. 2 x w tygodniu może przynieść ulgę; w stosunku do kota, wyniki badań są mniej optymistyczne, wskazują, że już po kilku dniach po kąpieli alergeny kocie ponownie są w powietrzu.

Gryzonie również mogą być przyczyną wystąpienia objawów choroby. Przykładem może być białko zawarte w moczu myszy. Może być przyczyną zaostrzeń astmy, jak również, w niektórych przypadkach jej rozwoju, zwłaszcza u najmłodszych dzieci. Dotyczy to głównie wielomieszkaniowych budynków, gdzie zaniedbano deratyzację.

Wyżej wymienione działania są konieczne u pacjentów prezentujących objawy uczulenia w postaci alergicznego nieżytu nosa, astmy, atopowego zapalenia skóry. Jednak postępowanie takie musi być wielokierunkowe. Wybrane pojedyncze działania, jak na przykład założenie wyłącznie pokrowców na poduszki odniesie bardzo mizerny efekt. Uzyskanie całkowitej remisji objawów jest często niemożliwe bez dodatkowych kroków jak unikanie narażenia na dodatkowe alergeny, włączenie leczenia farmakologicznego czy swoista immunoterapia.
Na zakończenie zwracam uwagę na kwestię poruszoną na początku artykułu, tj na odróżnienie stanu uczulenia na alergen i wystąpienia choroby na podłożu alergicznym: leczenie tylko w sytuacji wystąpienia objawów, a w razie stwierdzenia objawów-omówione wyżej wielokierunkowe postępowanie.

Piśmiennictwo:

1. EAACI Guidelines on Environmental Science for Allergy and Asthma. Allergy. 2025.
2. EAACI Knowledge Hub – Environmental Science: Indoor environment and allergy (update 2024).
3. EAACI Patients: House dust mites – educational materials, 2024.
4. Dhami S, et al. EAACI Guidelines on Allergen Immunotherapy: House Dust Mite–driven Asthma. Allergy. 2019.
5. Polskie Towarzystwo Alergologiczne. Materiały edukacyjne dla pacjentów z alergią na roztocze, 2024
6. Wray N, et al. Indoor pollution and asthma outcomes – systematic review supporting EAACI guidelines. Allergy. 2024.