Dr n. med. Tomasz Olejniczak

 

Opryszczka wargowa

Wirusy opryszczki pospolitej HSV (Herpes simplex virus) to posiadające otoczkę wirusy, zawierające w swoim wnętrzu podobne do występującego u ludzi DNA. Wyróżnia się dwa serotypy : HSV-1 i HSV-2.

Zakażenie typem 1 powoduje głównie zapalenie spojówek, śluzówki jamy ustnej i dziąseł oraz zdecydowanie rzadziej, zakażenie okolicy narządów płciowych. Typ 2 jest typowo przyczyną zakażeń narządów płciowych.

Wrotami zakażenia HSV-1 najczęściej są błony śluzowe jamy ustnej lub skóra twarzy, HSV-2 kolonizuje błony śluzowe oraz skórę narządów płciowych i okolicy odbytu.

Występowanie

Opryszczka należy do jednej z najpowszechniejszych chorób wirusowych skóry i błon śluzowych. Już jednorazowe zakażenie opryszczką powoduje, że wirus HSV pozostaje w organizmie w uśpionej formie na całe życie, nawet jeśli przez długi czas nie występują widoczne objawy choroby. Ma skłonność do nawracania w przypadku obniżenia się odporności (stres, przeziębienie, miesiączka, ciąża, gorączka, ogólne osłabienie organizmu), przy urazach mechanicznych skóry i błon śluzowych, a także po ekspozycji na promieniowanie słoneczne i niektóre leki.

Szacuje się, że średnio nawet co piąta kobieta w ciąży jest zakażonych wirusem HSV, a u około 2% z nich dochodzi do pierwszego spotkania z tym patogenem, czyli tak zwanej pierwotnej infekcji.

Objawy i przebieg

Opryszczka na ustach objawia się w postaci małych swędzących pęcherzyków wypełnionych surowiczym płynem, które mogą rozprzestrzeniać się na całe wargi, a nawet obejmować skórę wokół ust. Po pewnym czasie zmiany pękają, a następnie na ustach, w miejscu pęcherzyków, tworzą się strupy i opryszczka stopniowo zaczyna się goić.

Ciąża nie wpływa na obraz infekcji, natomiast czas trwania choroby może się nieco wydłużyć.

Ryzyko podczas ciąży

Opryszczka wargowa w ciąży nie jest tak groźna, jak opryszczka narządów płciowych, jednak nie powinno się jej zupełnie bagatelizować.

Korzystniejszą sytuacją dla rozwijającego się płodu, jest występowanie u mamy opryszczki na skutek reaktywacji wirusa, czyli tak zwana opryszczka nawrotowa. Oznacza to, że mimo objawów choroby występujących w ciąży, kobieta przebyła w przeszłości infekcję, organizm miał już kontakt z wirusem, dlatego posiada odpowiednie przeciwciała odpornościowe, a zatem nie ma ryzyka zakażenia płodu.

Tylko pierwotne zakażenie opryszczką w ciąży niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne i może być szczególnie niebezpieczne dla rozwijającego się płodu i dziecka. Zazwyczaj ma ono charakter bezobjawowy - objawy pojawiają się zaledwie u 10-20% zarażonych, w ciągu 2-12 dni od momentu zakażenia. Wirus początkowo namnaża się w miejscu zetknięcia się z organizmem, natomiast z czasem jest wykrywalny również we krwi, co może stanowić zagrożenie dla dziecka. Jeśli dojdzie do zakażenia w czasie ciąży, mówi się o zakażeniu wrodzonym, które może powodować u noworodka zmiany skórne, narządu wzroku, a także w centralnym układzie nerwowym.

Ryzyko dla dziecka po urodzeniu

Uważa się, że jeśli matka ma aktywną opryszczkę na ustach, nawet jeśli jest to nawrót choroby, to może ona zarazić swoje dziecko po porodzie. Takie zakażenie nazywane jest zakażeniem okołoporodowym i jego objawy u noworodka pojawiają się najczęściej w 2-3 tygodniu życia. Należy zaznaczyć, że ryzyko zakażenia jest jednak dużo wyższe w przebiegu infekcji pierwotnej niż w nawrotowej.

Przeniesienie wirusa z ust matki, może nastąpić w wyniku pocałunku lub poprzez przeniesienie drobnoustroju pośrednio poprzez ręce na noworodka.

Leczenie

Leczenie opryszczki ustnej w ciąży, najczęściej ogranicza się do stosowania plastrów lub kremów z acyklowirem. Jest to lek, który działa bezpośrednio na mnożące się wirusy opryszczki.

Niewątpliwą zaletą plastrów hydrokoloidowych, zawierających kwas hialuronowy, jest odpowiednie nawilżenie skóry, a przez to łagodzenie uczucia pieczenia, swędzenia i mrowienia oraz co bardzo istotne, zmniejszenie ryzyka powstawania blizn. Ponadto plastry chronią zmienione miejsca przed przedostawaniem się zanieczyszczeń i dzięki temu pomagają zapobiegać nadkażeniom bakteryjnym mogącym wystąpić w przebiegu gojenia się zmian.

Krem z acyklowirem należy nanosić na chorobowo zmienione miejsca na skórze 6 razy na dobę. Częstsze stosowanie nie zwiększy skuteczności działania leku. Aby zapobiec nasileniu lub przeniesieniu zakażenia należy umyć ręce przed i po nałożeniu preparatu oraz unikać pocierania zmian chorobowych lub dotykania ich ręcznikiem.

Leczenie miejscowe trwa zwykle 7-10 dni.

Łagodne, mało nasilone, miejscowe zmiany wywołane przez wirusy opryszczki na ogół nie wymagają zgłoszenia się do lekarza. Jeżeli zmiany nie ustąpią po 10 dniach, należy skonsultować się z lekarzem i rozważyć farmakoterapię doustną.

Leczenie cięższych postaci zakażenia

W przypadku cięższych postaci zakażeń opryszczkowych, zmian rozległych, którym także towarzyszą objawy ogólne lub neurologiczne (np. gorączka, bóle mięśni, głowy, skóry twarzy, złe samopoczucie) oraz gdy współistnieją czynniki ryzyka – ciężkie choroby skóry, upośledzona odporność, przyjmowanie glikokortykosteroidów lub innych leków immunosupresyjnych należy skonsultować się z lekarzem i rozważyć leczenie ogólnoustrojowe przeciwwirusowe, doustne lub dożylne (acyklowir, walacyklowir).

Leki te hamują namnażanie się wirusa, zmniejszają nasilenie objawów zakażenia pierwotnego i nawrotowego, jednak nie eliminują wirusa utajonego i nie zmniejszają ryzyka zakażenia innych osób ani częstości i ciężkości nawrotów po zaprzestaniu leczenia.

Leczenie zakażeń nawrotowych najlepiej rozpocząć w okresie objawów zwiastunowych, najpóźniej w dniu wystąpienia wykwitów.

Warto podkreślić, że stosowany w ciąży acyklowir, uważany jest za lek bezpieczny dla płodu, a także później dla dziecka podczas karmienia piersią.

Acyklowir w formie doustnej stosuje się w dawce 200 mg 5 x dziennie przez 7-10 dni, u kobiet ciężarnych z cięższym przebiegiem opryszczki lub jeśli występuje kolejne jawne nawrotowe zakażenie w krótkim odstępie czasu.

W razie potrzeby stosuje się także leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

W przypadku uszkodzenia brodawki lub zmian skórnych na piersi zalecane jest zaprzestanie karmienia piersią.

Przyszłość

Prowadzone są prace nad wytworzeniem szczepionki przeciwko HSV, co może być w przyszłości krokiem milowym w zapobieganiu tym zakażeniom.