Autor: Dr n. med. Katarzyna Olejniczak

 

Marsz Atopowy

Marsz atopowy to określenie, które opisuje naturalny przebieg chorób alergicznych u danego pacjenta w ciągu kolejnych lat jego życia, u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym, przy dużym udziale czynników środowiskowych. Podłoże genetyczne na pewno odgrywa tu znaczącą rolę. Rodzice opisują przebieg własnych dolegliwości z okresu dziecięcego przypominające przebieg chorób u dziecka. Naukowcy sugerują aby marsz atopowy rozumieć jako zmieniający się w czasie obraz choroby (alergicznej), o podłożu immunologicznym i genetycznym.

Produkowana w nadmiarze molekuła krwi (immunoglobulina) IgE (która odpowiada za dodatnie wyniki badań w kierunku alergii: testów skórnych, swoistych IgE oznaczanych we krwi) jest najważniejszą, ale nie jest jedyną cząsteczką zapalenia alergicznego. Poza tym w zapaleniu alergicznym biorą udział również inne cząsteczki, mediatory i komórki krwi jak np.: limfocyty pomocnicze Th2. Proces tworzenia swoistych immunoglobulin E u osób uczulonych w kierunku np.: białka mleka, czy roztoczom wymaga czasu. Jest to częsta przyczyna nieporozumień wynikająca z oczekiwania, że dodatnie wyniki badań swoistych IgE u pacjenta (często najmłodszych dzieci, ale nie tylko) rozwiążą wątpliwości, czy mamy do czynienia z chorobą alergiczną (najczęściej chodzi o uczulenie na białko mleka krowiego u najmłodszych dzieci). Jest to sytuacja dosyć często obserwowana, zwłaszcza gdy objawy są słabo nasilone, przebieg jest dość łagodny i dolegliwości z reguły ustępują do 2r.ż., wówczas u większości swoiste IgE są ujemne.

Jako pierwszy, wyprzedzający inne objawy, pojawia się wyprysk skórny w czasie pierwszych 6 miesięcy życia o charakterze rumienia, z nadmierną suchością skóry, w typowych miejscach ciała tj.: początkowo na policzkach, brodzie, szyi, tułowiu, podudziach, wyprostnej stronie stóp, ale też np.: pod kolanami. Powoli, w tym czasie może rozwijać się alergia pokarmowa jako wynik uczulenia na typowe alergeny sprawcze jak białko mleka krowiego i w dalszej kolejności, ale też stosunkowo rzadziej białko jaja kurzego, pszenicę, soję, orzechy. Co ciekawe, nieprawidłowości w budowie naskórka mogą również w tym okresie życia odpowiadać za rozwój uczulenia. Przy nadmiernej suchości skóry oraz utrzymującym się stanie zapalnym alergeny mogą bezpośrednio przenikać do organizmu i stymulować rozwój przeciwciał IgE w kierunku określonych alergenów.

Gdy zmiany skórne są mocno nasilone prawdopodobieństwo uzyskania dodatnich wyników swoistych IgE w kierunku konkretnych alergenów pokarmowych wzrasta i jest potwierdzeniem alergii pokarmowej IgE zależnej (statystycznie najczęściej na białko mleka krowiego w grupie najmłodszych dzieci, ale nie tylko). To właśnie te dzieci są w grupie reprezentującej pierwsze objawy marszu atopowego. Niemowlęta prezentujące wyprysk atopowy są prawie sześciokrotnie bardziej narażone na rozwój alergii pokarmowej. Takie uczulenie najczęściej rozpoznaje się pod koniec 1r.ż. Czasami zaskakuje wynik, wykazujący uczulenie na alergeny, których dziecko jeszcze nie spożywało, znane są uczulenia na alergeny pszenicy, czy orzeszków ziemnych, co tłumaczy się wcześniej wspomnianym - przezskórnym przenikaniem alergenów (przez zapalnie zmienioną skórę), które mogą być zawarte w środkach pielęgnacyjnych, ale także w powietrzu. Jest ryzyko, że ta grupa pacjentów, w następnych latach życia rozwinie objawy astmy alergicznej i alergicznego nieżytu nosa. U ponad połowy dzieci prezentujących ciężki przebieg atopowego zapalenia skóry w niemowlęctwie mogą pojawić się objawy astmy. U tych pacjentów systematycznie zanikają przeciwciała w kierunku alergenów pokarmowych na rzecz alergenów wziewnych.

Oczywiście są odstępstwa od schematu tzn. alergia pokarmowa może być jedynym objawem, jak też astmy nie wyprzedzi żaden inny objaw i alergicznego nieżytu nosa.

Znany jest też ścisły związek astmy i alergicznego nieżytu nosa, prawie 75% osób chorujących na astmę ma również alergiczny nieżyt nosa, co jest ważne w leczeniu. Łatwo też można to sobie wytłumaczyć, biorąc pod uwagę, że układ oddechowy stanowi całość od nosa, poprzez gardło, krtań i oskrzela, które się wielokrotnie dzielą na coraz węższe drogi oddechowe. Uwzględnienie tej zależności w leczeniu jest bardzo ważne, gdyż prawidłowe leczenie alergicznego nieżytu nosa znacznie poprawia wyniki leczenia astmy.

Coraz więcej jest osób borykających się z problemem alergii, stąd od lat trwają badania nad przyczyną tego zjawiska. Ocenia się wpływ zanieczyszczenia środowiska, zakażeń wirusowych, środowiska mikrobiologicznego jelit (nazwanego mikrobiotą), higienicznego trybu życia, zmieniających się alergenów, niestety nadal obserwowanego nadużywania antybiotyków w infekcjach, szczególnie dzieci przedszkolnych.

Podsumowując, alergia pokarmowa jest pierwszym krokiem w marszu atopowym, swoistą bramą w rozwoju uczulenia i w następstwie dalszego rozwoju chorób alergicznych. Uczulenie na alergeny pokarmowe jest związane z możliwością dalszego rozwoju uczulenia na alergeny wziewne i rozwoju alergicznego nieżytu nosa i astmy.

Piśmiennictwo:
1. Tsakok T, Marrs T, Mohsin M I wsp. Does atopic dermatitis cause food allergy? A systematic review. J Allergy Clin Immun. 2016,137, 1071-1078
2. Hill D, Spergel J. The atopic march. Critical evidence and clinical relevance. Ann Allergy Asthma Immunol 120, 131-137